Thursday, January 29, 2015

JAMES DOKHUMA (Biography)

(Dr.James Dokhuma(L), Padma Shree, kha a damloh tirh lam Dt.21.March.2007(Nilaini) ah Aizawl a an chenna In,Kulikawn, Dr.Pika Road ah ka va tlawh ve a, kha tia chatuan ram min pansan dawn vang kha nge ka ngaihbel mai mai pawh ka hre lova. In atanga ka chhuah dawn leh a hma zan atang tawh khan ka kal chuan camera ka keng a, thla te ka laksak ang tiin ka awm a. Mahse, ka va thlen chuan a lo damloh avangin khumah a mu a, tiang hawl a thei leh thei lova rawn tho chhuak in Sialsuk khua maw i nih, tunge i nu leh pa? a rawn ti a, ka zirlai thila kawm tura kal ka nih avangin ka hriat duh ang leh ka zawhna te taksa chau tak nimahse tha takin min chhang hram hram a.

Chawhnu tlangher ani tawh a "Zawhna i la nei em?" min ti a, a hmel ka en a, zawhna dang han zawh belh ka inthlahrung tawh a "Ka nei tawh lo e, ka lawm hle mai, i dam ve leh a remchang anih chuan ka rawn tlawh leh dawn che ania" tiin haw turin ka ding ta a. Mizo pa takin "Ka damlo ve khanglang a, kawt thleng pawh ka rawn thlah peih lo mai ang che" a ti a, a lehkhabu ziah ka leisak pawh a man ka pe a, hreh tak a lak pahin "Damdawi lei te ngai lo se chuan a thlawna pe tur che ka ni asin mawle" a ti a. Ka tum ve em em a thla laksak pawh chu thil tih chi niin ka hre ta lo a. Mumal ve taka a mah kawm hnuhnung ber pawh ka ni ve mai thei a ni! Chutiang taka pa tlawmngai chanchin hi ka blog ah hian tarlan ve hi ka duh a, hmanah a thih hlim ah HMA site ah ka dah tawh a template kan thlak a a bo ta vek sia hetah hian kan thar thawh leh a nih hi.)

JAMES DOKHUMA(Biography)
-Lalzarzoa
University of Hyderabad

Thu leh hla lama Mizo te tan rotling tak tak hnuchhiah tu James Dokhuma hi Kum 1932, June 15 khan Pu.Hrangchina fapa ni turin a lo pianga, a pianpui unau te zingah hlaphuah thiam Pi.Romani leh Pu.Laltanpuia te pawh hi Mizo fate zinga hriat hlawh anni. Heti khawp a Zofate zinga ziakmi lar nih mahse zirna lamah chuan a thleng sang lem lova, a pianna khua Sialsuk ah Pawl 5 thleng chauh a zir ani. Changel a sawi bel an sawi ang mai in hna hrang hrang a thawk kual a Kum 13 mi anih in India Sipai ah atang a, rei pawh tang lovin 1950 khan a bansan leh a, thil dang dang ah a thawh kual hnu in kum 1954 khan St.Paul’s School-ah zirtitu hna a thawk a. Chumi pawh chu thawk rei lovin Aijal C.D Block-ah Sanitary Inspector hna a vuan leh bawk. Rambuai hma deuh kum1960-ah a hna bansanin Hualtu khuaah zirtirtu hna thawk leh ani.

Rambuai a lo nia Mizo fate tan tiin a rammu ve nghal a, Tlungvel bial Block President ani a, khatih laia MNF ramhnuai sawrkar ah khan M.P a ruat ani a, chumi hnu ah Deputy Speaker ah atang leh bawk ani. Kum1968 March thla ah vanduai thlak takin vai Sipai lakah hliam a tuar a, India Sipai ten manin Nowgong Special Jail ah an thawn a, chumi hnu ah Gauhati Jail-ah dah sawn ani leh a. Vairam hla takah Tanin thima khung nimahse a ngaihtuahna chuan Zoram a theihnghilh thei lova, zalenna a neih theih nan ti a a nunna hial pawh thap a a beih mek Zoram chanchin chuan a suangtuahna khawvel pawh engdang mahin a chim buai pha lo. Ziakmi Pu.Dokhuma chuan ram leh hnam tana a lunglenna chu boruaka tham ral mai a phal lovin Zofate lung ti leng fo tur leh ngaihnawm tih em em nifo turin Nowgong Special Jail a tan lai hian thawnthu Thla Hleinga Zan chu a ziak tana Guwahati Jail ah sawn anih hnu in a ziak zo ta ani. India ramin vawiin thlenga an ngaihsan leh Hnampa tia a koh Mahatma Gandhi leh Jawaharlal Nehru te iangin lung in a atan lai hian kut kuang kuah a thu mai lovin thangthar lo awm leh zel tur te tan thawnthu dang pahnih Rinawmin tih leh Khawhar In tih te hi a ziak alo zo bawk ani.

Kum 1971 ah Jail atanga chhuah tir ania a, kum 1973 ah E.Lungdarah zirtirtu hna a thawk leh a chu pawh rei lo teah bansanin Aizawlah a pem luta anupui fanau te nen Kulikawn venga a boral ni thlengin an in bengbel ta ani.

Mibik Pu.Dokhuma hi zirna lamah pawl nga thleng chauh zir mahse pianpui finna nei tha mi ani a, sipai a tan lai pawh a Education Instructor ni pha ani a. Aman sawi chhuah a duh vak lo nang a Kum 1997 khan University of California(USA) chuan Honarary Doctorate Degree a rawn pe hial ani High School pawh rap lo ni mahse a thu ziak thiam avangin kum 1983 khan Mizo Academy of Letters (MAL) chuan ‘Academy Award’ a pe a. India sawrkar in a khua leh tui mi hminghtha leh chawimawi phu a tih te hnena a hlan thin ‘Padma Shree Award’ pawh kum 1985 khan India President hnen atangin a dawng bawk. Mizo fate zinga a hmasa ber atan Sahitya Academy chuan thuziak thiam te hnena chawimawina an pek thin ‘Basha Samman’ kum 1997 khan a hlan bawk. Zofate zinga midang lam bik anih lanna pakhat chu a lehkhabu ziak Thla Hleinga Zan tih chu Congress Library, Washington ah dah ani ve vang tawh ani.

Pu.James Dokuma hi engtik lai khan nge zofate hian thuziak mi anih tih kan hriat tan tih hetiang hian Mizo zinga thil chik mi kan neih Pu.B.Lalthangliana chuan a sawi “Tun hma deuh, 1960 vel tawhah khan a titi thiam leh tawnghmang thiamzia mitten an hre tan a. Kum 1975-a Adult Education Wing chhuah Meichher thlatin chhuak atang in Thu leh Hla a thiam zia mipuiin an hre lar tan zual ta ti ila, a dik thawkhat awm e” tiin. A thu ziah leh thawnthu te hi Sikul leh College Zirlaibu ah hman ani nual a, thu lamah chuan ‘Ka Thu Hretu’ tih thiam leh ngaihnawm tak maia fountain-pen in a nunah awmzia a neih thu leh a hman tangkai thin zia a ziah chhuah na chu Mizo zirlaite tana tun lai tawng taka ‘Creativity’ neih tir tura fuih tu tha tak ani. Athuziak pakhat Irrawady Luikamah tih pawh Cl-XII zirlaibu ah hman ani. College zirlai lamah 'Tumpangchal nge Saithangpuii? tih leh 'Thla Hleinga Zan 'tih phei chu seng luh ania Mizo literature zirlaiten an hlawkpui thin hle ani. College leh University thleng pawh a class la tura sawm ani fova, tin Debate, elocution, extempore speech leh thu leh hla lama intihsiak na hrang hranga a lawman lak te chu sawi sen pawh ani lo hial zawk ani.

Pu.Dokhuma hi sakhua na lamah chuan an lawina Kulikawn Salvation Army kohhran ah Local officer ania, kohhran rawngbawlna hrang hrangah pawh chanvo a chelh nual ani. Ama pualin JD Press a dina chutah chuan a thu leh hl ate chhiar tura chhut chhuah ani thin ani. Pa in ngaitlawm tak ani a, mite anga kut tling lova hausak thur thur duh mi chu nise Mizo fate zingah chuan a ati thei pawl tak ni ve awm ani a, mahse khawvel hausakna leh kuttling lova neih ai chuan ti a retheih leh hrehawm pawh thlang zawk duhmi ani a. An chenna In pawh a lan dan mai chuan ropui a lang lova, tunlai khawvel ah chuan a thing lam tawh ani mah zawk, mahse a chhunga luahtu Pa ber en erawh chuan ani tluk a ropui hi an tam bik lovang le! Heti khawpa pa lar leh hmingthang nisi kha hemi thu ziak tu in Dt.21.March.2007(Nilaini) a a tlawh tum chuan khumah damlo in a lo mu reng tawh a, mi tlawmngai tak anih avangin thei leh thei lova lo tho chhuak in inleng a la rawn kawm hram hram ani. Khawvel ziak mi hmingthang leh hlaphuah thiam hmingthang tam tak te ang in Pu.Doa pawh hi sum leh paiah chuan hausa ani lova anupui fanau ten duat takin an enkawl a, annu in “hei a dam hlei thei lo pawisa chu nei ila Doctor hnena entir ka duh mange” a tih hian mi entawn tlak anih zia a lantir fo in ka ring.

Hriat theih chinah lehkhabu 39, hlahril 40 chuang essay leh article 400 chuang a ziak chu mipui chhiar theiha tih chhuah ani tawh ani. A thawnthu ziah zinga ami Gabatha tih Christian Novel phei chu English version pawh chhiar tur a awm ani. A article ziah ‘Gone are the Days’ tih a Sikul lo kai tawhna thin Gov’t M/s-I, Sialsuk ten a Golden Jubille Souvenir atana a ziah (a hnua lawk ah Zolife Magazine ah pawh chhuah ani) chu a mipui vantlanga tana a kutchhuak chhiar theih awm hnuhnung pawl a ni. Midanglam anih na pakhat chu khatih hunlaia thil ziak nana an hman thin Fountain-pen tui bur khat khat khan lehkha phek engzat nge a ziah theih a, thu mal eng zat ziah nan nge a daih tih lama chhutchhuak a chhhinchhiah peih khawp a mi taima ani.

Zofate hian miropui leh hnam tana uihawm tak tak kan nei thin, chung zingah chuan Pu.James Dokhuma pawh hi hmaih theih ani lo. Amah Pu.B.Lalthangliana’n a la dam lai a sawi dan takah “Tunah pawh hian a kut ala chawl lo a, lehkhabu tha tak tak, hnam rotling tur la ziak zawm zel tura beisei zinga tlar hma a thu ani” a lo ti hi pawmawm tak ani.

Hmanah khan 'Thla Hleinga Zan' khan a nunah awmzia a nei thin a, ni leh thla reng awm tawh lo na hmunah chuan Pu.James Dokhuma chu chawl hahdam tawh sela, hunthim ber lai pawh a 'Rinawmin' a lo tih kha Zofaten chhunzawm sela, chu 'Khawhar In' chu anupui fanaute tan thlamuanna ah lo chang zawk tawh rawh se.

Source: Zoram Encyclopedia (Zoram Tinreng Bu), B.Lalthangliana, RTM Press, Chhinga Veng, Aizawl.2003,pp.141,142.

1 comment:

HRINGNUN ZIRLAI: HMEICHHE PAKHAT SA SEMCHHUAHNA HMUNA THAWK CHU

Ni khat chu hmeichhe pakhat sa semchhuahna hmuna thawk hi, a hna thawh tur a thawh zawh hnu chuan sa dahthatna/dahvawhna pindanah chuan va e...