Thursday, January 29, 2015

Mizo Bible Study: Zawlnei Jona

Vawiin a Bible study kan neih tur hi Zawlnei JONA lehkhabu atangin a ni dawn a ni. He lehkhabu hi a hming tumtu ber (main character) JONA hming chawiin phuah a ni. Jona hming awmzia hi ‘thuro’ (dove) tihna a ni.

A ZIAKTU
Bible hian Jona lehkhabu hi a ziaktu chiang takin a sawi lang lova mahse mi tam tak ngaihdan ah chuan a mah zawlnei Jona ngei hi a ziaktu chu niin an tinzawn thin.Jona hi Amittaia fapa a ni(1:1),II Lalte 14:25 ah khan “LALPA, Israelte Pathianin a chhiahhlawh, Gath-hepher mi Amittaia fapa zawlnei Jonah manga a thu sawi ang khan..” tih kan hmu a, Joshua 19:10,13) ah khan Gath-hepher hi Zebulon ram a khawchhak lam panga awm niin kan hmu bawk.

A ZIAH HUNLAI
Mi tam tak chuan Jona bu ziah hun lai hi  Israel fate Babulon sal an tan hnu (post-exilic-586 b.c,) a then chuan Ninevi khawpui tihchhiat hnu 612 BC lai vel a ziak niin an ring. Thenkhat chuan zawlnei Amosa leh Hosea te rawngbawl hnu leh Samari ram Assuria laka a tluk hma kum(722-721.) vel bawr a ziak niin an ring a, ngaihdan tlanglawm ber ah chuan kum BC  zabi pariatna tawp lam a ziak ni a ngaih a ni.

A BU CHUNGCHANG
He lehkhabu mi mal chanchin leh thilthleng kaihkawpna (narrative accounts/Biblical narrative) tiin an sawi thin. A chanchin pumpui hi tawi te a khaikhawm in bung 4 leh chang 48 ah a khung leng vek a ni (Mizo bible ah). A thuziak dan hi kalphung awmze nei tak (structural symmetry) hmanga ziak a ni. A bu pumah ah hian mi pkhat chanchin ni si thil chihnih mahse se in ang miah lo in person hla em em silo  (2 parallel cycles)  hmuh tur a awm a, chu chu- khaikhinna leh a danglamna/inanlohna (compare and contrast) ang thlir ta ila:
(a) Jona chu a tlanchhia (Bung 1–2)
* Tirh a ni a mahse a tlan chhia (1:1–3)
*Lawngpu boral tur ten an mahni Pathian an ko (1:4–6)
* Jona thuawih lohna lailan a ni (1:7–10)
*Jona hrem leh chhuah zalen ani (1:11—2:1; 2:10)
*Lawmthu sawiin a tawngtai (2:2–9)

(b) Jona chuan hrehtak chungin rawng a bawl (Bung 3–4)
* Tirh leh a ni, thu a awih ta (3:1–4)
* Boral tur Ninevi khaw mipui ten Pathian hnen ah sual thupha an chawi (3:5–9)
* Ninevi khaw mipui te sual thupha chawi ngaihdam an ni(3:10—4:4)
* Jona chhuah zalen a ni mahse a phunnawi (4:5–11)

A HUNLAI POLITICS BORUAK (8th Century BC)
Zawlnei Jona hi Bible a kan hmuh zawlnei dang Amosa nen hian an rawngbawl hunlai hi a thuhmun ni a sawi a ni. Jona rawngbawl hun chhung hi 800-750 BC lai vel niin chhut a ni a, he tih hunlai hian  Lal Jeroboama II (793-753 BC) in Israel hmarlam lalram a Israel-Damaska ramri  kum za dawn lai lo buai tawh a chinfel hunlai a mi a ni. Jeroboama lal hma hian Damaska Lal in Israel hmarlam lalram ah rorelna an lek hunlai a ni. Assuria hovin Damaska chu 797 BC ah an run a chumi vang chuan Israel Lal Jehosafata khan Damaska laka an ram a lo hloh tawh a laklet leh theih phah a ni. Assuria tualchhung rorelna a lo buai chhoh tak zel avangin Lal Jeroboama chuan hmarlam ramri chu a  chuhlet theih phah a,mahse hetih hunlai hian Israel Lal  tana hmarlama hmelma hlauhawm ber chu Assuria ho tho hi an ni.Hetih hunlai hi Israel lalramin ramri lamah hmelma rawn run tur a neih loh lai leh Pathian duhsakna an chan vanglai tak hun a ni awm e. Israel nilo hnamdang/lalram dang te erawh thimhnuai an len hun a ni thung. Jona pawh hi hnamdang ho chenna Assuria khawpui Ninevi khua a mite an sualna hrilh turin Pathian in a tir a ni.

ZAWLNEI RAWNGBAWLNA THUPUI BER
He rawngbawlna chanchin hian sawilan a tum be chu Pathian hi Israel te tan chauh nilovin an mahni hmelma Ninevi (Assuria khawpui) a mi te tan pawh Pathian a nih zia lantirna tur a ni. Hnam zawng zawng leh mi zawng zawng tan Pathian anihna a lantir  hi he zawlnei rawngbawlna atanga kan hmuh tur chu a ni.

PATHIAN LAK ATANGA TLANBO
Jona lehkhabu ziaktu hian historical account a ziak nge? tekhin thu mai mai? Jona chunga thil thleng hi a tak tak ge a ziaktu hian tehkhinthu hmangin Pathian khawngaihna leh zahngaihna te hi Israel hnam tan chauh nilovin Jentail te tan pawh a huam vek ani tih sawi lan a tum mai zawk? Hetiang zawnga ngaihtuah chuan ngaihdan hrang pawh a lo piang chhuak teuh thei awm e. Mahse Jona lehkhabu hi Bible a Pathian in thilmak a tih  lanna tha tak a ni a, Matthaia 12:38-41; 16:4; Luka 11:29-32 ah te pawh Jona chungchang hi Lal Isua in a zirtirna ah a sawi lang hial a ni. Pathian lak atanga a tlanbo mai bak ah  a rawngbawl chak lo lutuk khan Pathian thihsan tumin a bei a 1:12 ah khan a hmasaber atan lawng atangin tupui ah a in paihluh tir a nih kha.

THILMAK
Jona bu ah hian thilmak (miracle) pahnih kan hmu a chu chu  Sangha pum chhung a Jona a awm leh  ringlo mi Ninevi khaw mipui ten Pathian lam an hawi hi a ni.

THUDIK HMUH THEIH TE
Jona bu thenkhat chuan thawthu emaw tehkhin thu mai mai niin an sawi thin a, mahse thutak hmuh theih leh chhui zawn theih Bible atanga kan hmuh te:

1.       Pathian hmangaihna in mi zawng zawng a huap zia,thuthlung thar a Johana 3:1 a Pathian khawvel a hmangaih em em a… tih kha Jona lehkhabu hi thuthlung hlui a anpui a ni.

2.       Midang/unau te chunga sawisel na leh thikna awm Fapa tlanbo chanchin a fapa upa zawk in a nau zawk lo haw a lawmpui thei lo ang kha a ni.

3.       Pathian vaukhanna lanna a ni, mahse vaukhanna tawk tute tan a vaukhanna tih hlawhtlin ai chuan a khawngaihna hmuhtir a duh zawk.

4.       Thuhril rawngbawlna pawimawh na lantirna a ni. Mi chu a thi ang a mahse  kaihthawh in a awm leh ang.(Kraws a thihna leh thawhlehna)

5.       Thuawih pawimawh na-mihring in a ma duhdan ngawtin rawng a bawl thei lo, Pathian kohna hnar emaw haider theih tak tak a ni lo.

JENTAIL TE TAN PAWH PATHIAN  A NI
Jona lehkhabu ah hian Pathian in a hnamthlan Pathian te chauh a duhsak loh zia leh hnamdang te pawh a hmangaihzia kan hmu thei a ni. Jona rawngbawlna hi thihna,thawhleh na leh chumi atanga midang tana nunna an neih na tura rawnbawl a ni.

ZAWLNEI THUAWIH LO
Pathian rawngbawl tur a a tirh lai khan Jona rilru hi a buai ve hle niin a lang, Engah nge Ninvi khua ah kher? Engtawng in nge thu a sawi ang? Israel awpber tu an huat em em   Assuria hnam ho hnen ah ber kher? A thil tih en hian Pathian thu a awih lo ve khawp mai, thupek a dawn hnu pawn zawm duh lovin  Tigris lupui kama awm Ninevi khua  a kal ta lo chuan Joppa khua Tarsis pan tur lawngah a kal ta zawk. Tichuan Pathian tlansanin a lo muthilh san ta a, mahse Pathian a hmel a hmuh theihnan thlipui hmanga kaihthawh a lo ni. A muthlu hi Zirtirten Lal Isua an muthilh san nen a khaikhin thin a ni a, lawng hotupa in a rawn kaihthawh hi Lal Isua in a zirtir te a kaitho ang kha  a ni. Keini pawh hi kan bo a,kan muthlu a mahse thlipui leh lawng mite mangang authawm in min ti harh thei a ni. Pathian hlau lo khan a nihna a in hmuchhuah chuan amah atangin miten Pathian an hlauh phah thei a ni.

THIHNA KAWCHHUNG ATANGIN LALPA A AU
Pathian hi engkim chunga rorel tu a nih avangin a mi te boral hlen a phallo a,an tluk hlen a phallo a, an tlukna hmun ah pawh an thawh leh theihna tur/an sahimna turin ruahman na dang a lo siam sak thin. Chumi awmzia chu ama lak atang a tlanbo te pawh an let leh theihnan hmanrua emaw thildang remchang hmangin an mahni ah thu a sawi thin. Jona pawh hia thih tumin tupui ah a in thlak tir a mahse a boral hlen phallo tu Pathian chuan Nghapui a dawlh tir ta daih a ni. In ngaihtuah let na hun chu nghapui khaw chhung ah chuan a pe ta a ni. Chu hreawm na atang chuan mangang tawp in Lalpa a au va, Lalpa chuan chhangin khawmual ah nghapui chu a chhak chhuah tir leh a ni.

HLIAM TUAR NIH HNUAH RAWNG A BAWL
Nghapui kawchhung ah hrenawm tak a a awm hnu chuan Pathian rawng bawl a thlang ngam ta a, a hma a rawng bawl duh ngailo hnen ah khan rawngbawl na tur hun a siam sak leh a ni (Petera khan Lal Isua a phatsan a mahse  ahnuah rawngbawl leh theihna hun pek a nit ho). Israel ho hi mahni hnam tan na tak leh mahni hnam tan chuan thihpawh huam chi hnam an ni, an hnam tan a an laknat zia chu Sam ah “Aw Jerusalem ka theihnghilh che chuan ka lei hi ka dang ah bet tlat rawh se” tih te an sawi hial kha. Chung ang thinlung pu mi tan chuan hmelma khua Ninevi khua  a rawngbawl chu phurawm loh ve khawp ang. Mahse  Pathian hmangaina in mi zawng zawng a huap a ni tih lantir nan Jona hmangin rawng a bawl tir ta a ni.

ZAWLNEI A LUNGAWI THEI LO
A rawngbawlna ten an sim tak ah khan lawm ta chuang lovin Ninevi khaw kang tur chu thlir turin a la in ring ta deuh deuh. Midang te tan tih ai chuan mahni in hmangaina,in khawngaihna kan nei thin Jona ang hian. Pathian laka  vui chung pawn a hmangaihna a lan tir zel a, a tan daihlim te a siam sak a, a hahchawlhna tur a ngaihtuah sak zawk a ni. Nuam ti taka  alo awm der der lai chuan a daihlim chu a tih chhiat sak leh a, mahse chu chu  Jona chuan a than tir pawh ni hlei lo a lainat a  a khawngaih a nih chuan Pathian chuan  Ninevi khua khawpui ropui tak, a chhunga mi nuaikhat leh singhnih aia tam, an ding leh vei pawh pawh thliar hrang thei lote leh ran rual tam tak awmna hi, ka khawngaih lo van gem ni? a ti leh daih thung. A rawngbawl sak ten an sim chu lawm awm zawk tak mahse mihring thinlung hi chuan lawm aiin vui hmui kan pu zawk a, kan chungah thil tha athlen loh hlek chuan kan vui hluam hluam a, Pathian kan sawisel thin, a ni erawh chuan ang khat vekin tumah thlei bik nei lovin min enkawl zawk thin. 

A HNAMTHLAN TE CHAUH A HMANGAIH BIK LO (HNAMDANG LEH THILSIAM DANGTE PAWH)
Tin Jona lehkhabu a kan hmuh ang hian Pathian hian a thilsiam dangte hmang te pawh hian a hmangaihna a lan tir thei ani tih kan hrethei bawk. Ninevi khua a ngaihsak tih a sawi pawh khan mihring te chauh lo ranrual tam tak te a huam tel vek a ni(4:11). Israel leh Jentail te pawh angkhata hmangaihna thu Jona lehkhabu atanag kan hmuh hi Pathian huap zau zia leh a hmangaihna in chinlem a neih lo zia kan hmuh leh hriat nawnna lo ni rawh se. Jona Pathian lak a phunnawi hian chhan tha tak awm lovin a phun biklo mahse nguntaka zirchian in a duhthusam a hlawhtlin loh vang emaw a duhna lama kal tur a hriattir a nih loh vang chauh zawk phunnawi a ni a, chuvangin Pathian in a hmangaihna awm zia a  hriatthiam tak tak theih nan dawhthei takin a enkawl a, thil tam tak a tawn tirin chuta tang chuan A hmangaihna awmzia a hriattir zawk a ni.

TUMAH PATHIAN LAK ATANGIN AN BO HLEN THEI LO
Hmangaihtu Pathian hi kan tan hian a va lo tha tak em! Jona chanchin atang hian kan hmu fiah vek thei awm e, Pathian hriattirna emaw a kohna chang tawh reng mahse chu kohna emaw hriattir na chu haider in keimahni duhdan zawkin kan kal lui ngat ngat a,mahse Jona ang hian amah kan hnaih leh theihnan hun remchang emaw thil dang a rawn thlen tir thin zawk a ni (incidents). Pathian laka kan phunnawi hian keimah ni tan chauh thil kan lo ngaihtuah vang thin a ni a, mahse Pathian chuan chhanna dang a lo nei zawk thin a, chu chuan mimal chauh nilo mi zawng zawng tan pawh huapzo a ni thin. Khawi ah pawh Pathian chu a awm si a, Sam 139 a kan hmuh ang khan Pathian hian kan thut leh kan din pawh a hria ,kan ngaihtuahna te pawh a hrevek ,a hriat loh engmah a awm lo “I thlarau hnen atan hi khawi ah nge ka tlan bo vang? Vanah han lawn ila, chutah chuan I awm si a: Seol-ah mutna siam ila ngaiteh, chutah chuan i awm bawk si a, zing thla zarin, Tuifinriat tawp daihah va awm ila; chutah pawh chuan i kut in mi hruai ang a, I kut ding lamin min chelh dawn si a….” (Sam 139:7-10). Pathian tumah in kan tlansan thei lo, tlan san tute an tluang ngai chuang lo va, tlan san lova a mah hnaih hi kan tih tur pawimawh leh kan himna tur zawk chu ni. Hriattir kan nih tawh hnua kan kir loh chuan a hma aia nasa in kan chung a boralna thleng thei tih Nahuma lehkhabu a Ninevi khaw boral tur chungchang  a sawi atang hian kan chhui zawn thei ang.

(He Bible study hi 6th May 2012 khan Hyderabad Mizo Christian Fellowship ah thiam ang tawk a ka sawi ve a ni a, tin, Bible, Internet leh Christian literature bu hrang hrang te thulakna hnar atan ka hmang- Lalzarzoa, University of Hyderabad)

1 comment:

  1. A van ropui m?Khovel hi nghapui kawchhung chu anih mai hi,,mhse Kan beidin topah Lalpa chu Ka auva,anih min chhakchhuak ta si I hnen lovah khonge Kan kal Chuang an,,a om molh si lo,,Aw isu I hnenah ka lo kal ee..mi sual a laka hel thin te poh a zahngauihna vang leh khongaihna avang zawkin tlai ngailo Pathian chuan mn hruia kir leh thin..

    ReplyDelete

HRINGNUN ZIRLAI: HMEICHHE PAKHAT SA SEMCHHUAHNA HMUNA THAWK CHU

Ni khat chu hmeichhe pakhat sa semchhuahna hmuna thawk hi, a hna thawh tur a thawh zawh hnu chuan sa dahthatna/dahvawhna pindanah chuan va e...